जेमिनीचा महास्फोट: गुगलने खरंच ChatGPT चा खेळ संपवला?
प्रस्तावना: AI च्या या नव्या नकाशावर (Map) तुमचे स्वागत आहे!
गुगलने जेव्हा आपले सर्वात महत्त्वाकांक्षी 'Gemini' मॉडेल लाँच केले, तेव्हा संपूर्ण तंत्रज्ञान जग थक्क झाले. हा केवळ एक नवीन AI मॉडेल नव्हता, तर हे एक असे पाऊल होते ज्याने सिलिकॉन व्हॅलीतील अनेक बड्या खेळाडूंच्या पायाखालची जमीन सरकवली आहे. गेल्या काही वर्षांपासून AI च्या जगात जे 'तख्तोताज' (Throne) स्थापित झाले होते, ते आता डळमळीत झाले आहे.
तुम्ही विचार करत असाल की, 'Gemini' मध्ये असे काय आहे, ज्यामुळे अनेक अब्ज डॉलर्सच्या कंपन्यांना घाम फुटला आहे? हा लेख त्या व्हिडिओच्या (जी तुम्ही मला लिंक दिली आहे) सखोल विश्लेषणावर आधारित आहे, ज्यात AI च्या उद्योगात सध्या सुरू असलेला एक अत्यंत रंजक 'खेळ' आणि त्याचे दूरगामी परिणाम स्पष्ट केले आहेत.
चला, AI च्या जगात चाललेला हा रोमांचक ड्रामा आणि त्याचे पडसाद सविस्तरपणे पाहूया.
विभाग १: AGI चे स्वप्न आणि 'बेंचमार्किंग' चा फसवा खेळ
गेल्या काही वर्षांपासून, कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या जगात (AI) एक मोठी चर्चा सुरू होती— ती म्हणजे AGI (Artificial General Intelligence) ची. एजीआय म्हणजे असा रोबोट किंवा मॉडेल, जो माणसांप्रमाणे विचार करू शकेल, शिकू शकेल आणि कोणतीही समस्या सोडवू शकेल. लोकांना वाटत होते की एजीआय येईल, सगळे काम रोबोट करतील, लोक घरी आरामात बसून कला आणि क्राफ्ट (Art and Craft) करतील, आणि 'युनिव्हर्सल बेसिक इन्कम' (Universal Basic Income) मिळेल. पण आता या गोष्टींना लोक कंटाळले आहेत.
व्हिडिओमधील वक्त्यानुसार, आता AI मध्ये केवळ एकच गोष्ट सुरू आहे, ती म्हणजे बेंचमार्किंग (Benchmarking). बेंचमार्किंग म्हणजे तुमच्या मॉडेलची क्षमता मोजणे. याची तुलना स्पीकरने 'बेंच प्रेस' करण्याशी केली आहे. तुम्ही कितीही वजनाची बेंच प्रेस केली, तरी तुम्ही 'महामानव' बनत नाही, तुम्ही फक्त इतरांपेक्षा काही किलोने पुढे राहता.
आज Grok (एलोन मस्कचा), ChatGPT (OpenAI चा), आणि Gemini (Google चा) — हे सर्वजण एकाच शर्यतीत आहेत: "आम्ही सर्वोत्तम आहोत, आम्ही पहिले आहोत!" हे सिद्ध करण्याची स्पर्धा. पण या खेळाचे एक कटू सत्य आहे— सगळ्यांना माहीत आहे की, तीन महिने, दोन महिने किंवा सहा महिन्यांनंतर, दुसरा एखादा मॉडेल येईल आणि तो स्वतःला 'नंबर वन' घोषित करेल. जेव्हा प्रत्येक जण 'फर्स्ट' असल्याचा दावा करत आहे, तेव्हा या चर्चांमध्ये अडकून न पडता, या 'खेळा'मागे दडलेला नकाशा (Map) आणि त्याचे आर्थिक परिणाम समजून घेणे अधिक महत्त्वाचे आहे.
विभाग २: 'गुगल' नावाचा हत्ती नाचायला लागला!
सिलिकॉन व्हॅलीतील स्टार्टअप्सच्या दुनियेत एक खूप महत्त्वाचा नियम आहे— 'मोठी कंपनी, मोठी ब्युरोक्रसी'. हा नियम सांगतो की, जुनी आणि मोठी झालेली कंपनी (आर्केइक कंपनी) एका लहान, चपळ स्टार्टअपइतकी वेगाने पुढे जाऊ शकत नाही. प्रत्येक स्टार्टअपचा आयडिया, एक मोठी कंपनी काही इंजिनिअर्स लावून सहज पूर्ण करू शकते, पण 'ब्युरोक्रसी' आणि अनेक अंतर्गत नियम/प्रक्रिया (Bureaucracy) यामुळे मोठी कंपनी त्यात अडकून पडते.
यावर 'क्रॉसिंग द चेझम' (Crossing the Chasm) नावाचे एक जागतिक स्तरावर प्रसिद्ध पुस्तक आहे, ज्याला प्रत्येक फाउंडर आणि व्हीसी (VC) आदराने पाहतो. इतिहासात हे अनेकदा सिद्ध झाले आहे:
जेव्हा Amazon स्टार्टअप होता, तेव्हा Walmart ही मोठी कंपनी होती.
जेव्हा Google स्टार्टअप होता, तेव्हा Yahoo ही मोठी कंपनी होती.
जेव्हा Microsoft स्टार्टअप होता, तेव्हा IBM ही मोठी कंपनी होती.
याच कारणामुळे, स्टार्टअप्समध्ये गुंतवणूक केली जाते, कारण ते लवकर काहीतरी नवीन बनवतील अशी अपेक्षा असते.
'The Elephant Dance' ची गोष्ट:
गुगलसोबतही असेच होईल असे अनेकांना वाटले होते. गुगल 'Too big to dance' (नाचण्यासाठी खूप मोठा) आहे, असे मानले गेले. मायक्रोसॉफ्टचे सीईओ सत्य नडेला (Satya Nadella) यांनी तर गर्वित चेहऱ्याने म्हटलेही होते की, “We made the elephant dance” (आम्ही हत्तीला नाचायला लावले). याचा अर्थ त्यांनी ओपनएआयसोबत भागीदारी करून गुगलला मागे टाकल्याचे त्यांना वाटत होते. इतर लोकही 'गुगल काही करू शकणार नाही' असे म्हणत होते.
पण, Gemini च्या लाँचने हे सगळे अंदाज खोटे ठरवले. गुगलने एजीआय (AGI) तर सोडवला नाही, किंवा फार मोठी क्रांतीही घडवली नाही, पण एक गोष्ट स्पष्ट केली की, 'एका वर्षात, जिथे गुगलची खिल्ली उडवली जात होती, तिथे आज गुगलचे Gemini 'नंबर वन' झाले आहे' आणि. गुगलने दाखवून दिले की, 'आम्हीही ओपनएआय किंवा ग्रॉकपेक्षा चांगले 'फ्रंटियर मॉडेल' बनवून रिलीज करू शकतो'.
विभाग ३: ओपनएआयच्या 'बादशाह' पदाला धक्का: सॅम ऑल्टमॅन यांची प्रतिक्रिया
गुगलच्या या यशाने सर्वात जास्त पळता भुई थोडी झाली असेल, तर ती ओपनएआयची. ओपनएआयचे सीईओ सॅम ऑल्टमॅन (Sam Altman) यांना, ज्यांना व्हिडिओमध्ये प्रेमाने 'सामा भैय्या' म्हटले आहे, त्यांना अक्षरशः घाम फुटला.
गुगलने जो 'विस्फोट' केला, त्यावर सॅम ऑल्टमॅन यांना आपल्याच कर्मचाऱ्यांसाठी एक अंतर्गत मेमो (Internal Memo) लिहावा लागला. या मेमोमध्ये त्यांनी एका प्रकारे आपला 'पराभव' (Defeat) कबूल केला. त्यांनी स्पष्टपणे सांगितले की:
“या Google ने जे काही फोडलं आहे, ते खूप जबरदस्त आहे, वाह वाह वाह!”
“आमची अवस्था खूप वाईट झाली आहे.”
“आम्हाला आणखी मेहनत करावी लागेल, आम्हाला यापेक्षा चांगले काम करावे लागेल.”
“आम्ही स्वतःला AI चे बादशाह समजत होतो, पण आमचे तख्तोताज (सिंहासन) डळमळीत होत आहे.”
जी कंपनी काही वर्षांपूर्वी 'कोणीही हरवू शकत नाही' असे मानले जात होते, त्या कंपनीच्या सीईओला 'आम्हाला स्वतःला पुन्हा परिभाषित (Redefine) करण्याची गरज आहे' हे सार्वजनिकरित्या सांगावे लागले. हे केवळ एक तंत्रज्ञान लाँच नाही, तर AI उद्योगाच्या नेतृत्वाचा नकाशा बदलणारी घटना आहे.
विभाग ४: GPU विरुद्ध TPU: NVIDIA च्या सिंहासनाची कंपने आणि $150 बिलियनचा फटका
Gemini च्या लाँचचा सर्वात मोठा आणि आर्थिकदृष्ट्या प्रभावी परिणाम NVIDIA कंपनीवर झाला आहे. NVIDIA ही आज जगातील सर्वात जास्त 'मूल्यवान' (Most Valuable Company) कंपनी बनली आहे, याचे कारण AI चा 'बबल' (फुगा) आहे.
परंतु, स्पीकरने एक ऐतिहासिक उदाहरण दिले आहे, जे महत्त्वाचे आहे: 'डॉट-कॉम बबल'च्या वेळी Sisco ही जगातील सर्वात मूल्यवान कंपनी होती. सिस्को (Sisco) राउटर बनवणारी कंपनी होती; कारण त्या वेळी लोक 'तार' (Internet Cables) बिछवत होते. आज NVIDIA ची जागा सिस्कोसारखीच आहे. 25-26 वर्षांनंतर सिस्को कुठे आहे, हे कोणाला माहीत नाही.
NVIDIA ची अवस्था का बिकट झाली?
याचे कारण म्हणजे Google ने केलेली एक मोठी घोषणा: गुगलने स्पष्ट केले की त्यांनी Gemini मॉडेल, जे इतके शक्तिशाली आहे, ते NVIDIA च्या GPU (Graphics Processing Unit) चिप्सवर प्रशिक्षित (Trained) केले नसून तर मग, गुगलने काय वापरले? गुगलने आपली स्वतःची चिप— TPU (Tensor Processing Unit), वापरली. याचा अर्थ असा की, जी कंपनी मुख्यत्वे 'सर्च कंपनी' म्हणून ओळखली जाते, तिने स्वतःची चिप्स बनवली आणि त्यावर फ्रंटियर मॉडेल तयार केले.
ट्रेनिंग विरुद्ध इनफरन्स (Training vs. Inference):
AI मॉडेलमध्ये दोन मुख्य प्रक्रिया असतात: ट्रेनिंग (प्रशिक्षण) आणि इनफरन्स (निष्कर्षण/उत्तर देणे).
ट्रेनिंग: मॉडेलला डेटा देऊन शिकवणे (यात खूप खर्च येतो).
इनफरन्स: मॉडेल तयार झाल्यावर, जेव्हा वापरकर्ता प्रश्न विचारतो, तेव्हा मॉडेलने त्याचे उत्तर तयार करणे.
तुम्ही जेव्हा फ्लिपकार्टसारख्या वेबसाइटवर जाता, तेव्हा ते पेज तुमच्यासाठी 'कस्टम' (Custom) बनत नाही. पण, जेव्हा तुम्ही ChatGPT सारख्या AI शी बोलता, तेव्हा प्रत्येक प्रश्नाचे उत्तर 'कस्टम' (Custom) तयार होते, जसे की 'प्रत्येक ग्राहकासाठी वेगळा शर्ट शिवला जातो'. या 'इनफरन्स' प्रक्रियेचा खर्च 'ट्रेनिंग' पेक्षाही खूप जास्त असतो.
TPU चे चमत्कार: Google च्या TPU चिप्सने येथेच बाजी मारली. गुगलचा दावा आहे की TPU:
१५ ते ३०% अधिक जलद 'इनफरन्स' करतात. म्हणजेच, ते लवकर 'शर्ट शिवून' देतात.
ते कमी ऊर्जा (Energy) वापरतात. डेटा सेंटर्समध्ये खूप वीज लागते, आणि TPU त्यातही GPU पेक्षा चांगले आहेत.
यामुळे काय झाले? NVIDIA चे शेअर्स कोसळले! गुगल आणि मेटा (Meta) यांच्यात TPU च्या एका संभाव्य डीलबद्दल फक्त चर्चा सुरू झाली, आणि त्याच दिवशी NVIDIA चे मार्केट व्हॅल्यू $150 बिलियनने (दीडशे अब्ज डॉलर्स) हवेत उडून गेले.
एनव्हीडियाने 'आम्ही अजूनही स्टड (Stud) आहोत' असे ट्वीट केले, पण जेव्हा तुम्हाला स्वतःला 'स्टड' म्हणावे लागते, तेव्हा ती 'स्टड' वाली गोष्ट राहत नाही. गुगलने दाखवून दिले की, 'ज्या मायक्रोसॉफ्टकडे आणि एनव्हीडियाकडे सर्व काही आहे, त्यांच्या तंत्रज्ञानाला आम्ही एका लहान टीमने, आमच्या एका विभागातील कामातून हरवत आहोत'.
विभाग ५: चिप्सचे युद्ध आणि एलोन मस्क (Elon Musk) यांची एंट्री
AI च्या खेळातील केंद्रस्थान आता मॉडेल (Software) ट्रेनिंगपासून हार्डवेअर (चिप्स) कडे सरकत आहे. ओपनएआयने आधी दावा केला होता की, 'आम्हाला ज्या पद्धतीने प्री-ट्रेनिंग करायची येते, तसे कोणालाच जमत नाही'. पण चायनासारख्या देशांनी सिद्ध केले की, 'आम्ही खूप स्वस्त दरात, चांगले मॉडेल ट्रेन करू शकतो'. जेव्हा सॉफ्टवेअरमधील फरक कमी झाला, तेव्हा आता लक्ष हार्डवेअर कडे वळले आहे.
या संधीचा फायदा घेण्यासाठी एलोन मस्क (Elon Musk) यांनीही या खेळात उडी घेतली. त्यांनी ट्वीटमध्ये सांगितले की, 'आम्हालाही चिप बनवायला येतात. आम्ही टेस्लामध्ये भयंकर AI चिप्स बनवल्या आहेत, त्यामुळे आम्हीही आमच्या स्वतःच्या चांगल्या चिप्स बनवू'.
जेव्हा गुगलसारखी कंपनी स्वतःच्या चिप्स बनवून NVIDIA ला आव्हान देते, आणि एलोन मस्कसारखे मोठे खेळाडू 'आम्हीही चिप्स बनवू' असे म्हणतात, तेव्हा NVIDIA च्या 'भी मात्रे' (सर्वात मोठा खेळाडू) असण्याच्या स्थानाला मोठा धोका निर्माण होतो.
विभाग ६: खरा पैसा आणि ग्राहक बाजारपेठेत गुगलचा दबदबा
AI मध्ये खरा पैसा कुठे बनत आहे? स्पीकरच्या म्हणण्यानुसार, आजच्या काळात कंपन्यांचा पैसा एकाच ठिकाणी खऱ्या अर्थाने बनत आहे— कोडिंग (Coding) मध्ये.
कोडिंग मार्केट: कोडर खूप महाग असतात, म्हणून कंपन्या त्यांना $20 चे सब्सक्रिप्शन देतात. जर यामुळे कोडरची उत्पादकता (Productivity) १०% जरी वाढली, तरी कंपनीचा फायदा होतो. या कोडिंग मार्केटमध्ये Anthropic या कंपनीचे Claude मॉडेल बाजी मारत आहे. Claude चे म्हणणे आहे की, 'आम्हाला चॅट अॅप किंवा व्हिडिओ अॅप बनायचे नाही, आम्हाला फक्त कोडिंगचा AI करायचा आहे, आणि त्यात आम्ही नंबर वन राहू'. म्हणजेच, जिथे पैसा बनत आहे, तिथे आधीच कोणीतरी बसलेले आहे, आणि त्याला हरवणे सोपे नाही.
कंझ्युमर मार्केट (ग्राहक बाजारपेठ): ओपनएआय आधी समाधानी होते, कारण त्यांना वाटत होते की कंझ्युमर मार्केटमध्ये (जिथे सामान्य लोक AI वापरतात) तेच 'पुष्पराज' आहेत. पण इथे Google चा 'घातक' फायदा आहे: Google चे मार्केट पेनिट्रेशन.
तुम्ही आज जे काही वापरता— Google Maps, Gmail, YouTube, Android, Chrome— या प्रत्येक क्षेत्रात Google 'बादशाह' बनून बसले आहे. जर Google ने आपले Gemini मॉडेल या सर्व उत्पादनांमध्ये हळूहळू समाविष्ट (Integrate) करत गेले, तर काय होईल?
गुगलच्या प्रचंड वापरामुळे (Penetration), लोकांना ChatGPT किंवा अन्य AI मॉडेल वापरण्याची गरजच भासणार नाही.
स्पीकरच्या शब्दांत: "धीरे-धीरे से मेरी जिंदगी में आना" ऐवजी "धीरे-धीरे से मेरी जिंदगी में जाना" होऊन जाईल.
याच कारणामुळे, ChatGPT ने भारतात आपले मॉडेल 'फ्री' (Free) केले होते. पण Google (सुंदर पिचाई) यांनीही या स्पर्धेत उडी घेतली आणि जिओ (Jio) वापरकर्त्यांना आणि इतरांना Gemini 'स्टोरेज' (Storage) सह 'फ्री' मध्ये दिले. ग्राहक बाजारपेठेतील हा खेळही ChatGPT हरत आहे.
निष्कर्ष: आता खेळ कशाचा आहे?
या संपूर्ण नाटकातून (Drama) एक गोष्ट स्पष्ट होते: AGI, सुपर इंटेलिजन्स, किंवा नोकऱ्या जाण्याची चर्चा आता मागे पडली आहे. आता सगळा खेळ केवळ पैसे (Money), शेअर व्हॅल्यू (Share Value) आणि मार्केटमधील स्थानावर आधारित आहे.
गुगलच्या संस्थापकांनी परत येऊन एक धडा दिला आहे: 'आम्ही कितीही मोठी कंपनी असलो, तरी आम्ही स्टार्टअप्सप्रमाणे वागू'. याच 'स्टार्टअप' वृत्तीमुळे, गुगलने त्यांच्याकडे नेहमीच असलेले सर्वोत्तम प्रोग्रामर्स (Programmers) आणि संशोधक (Researchers) वापरून एक वर्षाच्या आत स्वतःला 'नंबर वन' सिद्ध केले आहे.AI चा हा खेळ अजून संपलेला नाही, पण Gemini ने उद्योगाच्या भविष्याचा नकाशा निश्चितच बदलला आहे. आता पुढे काय होते, कोण कोणाला हरवते आणि कोणती कंपनी नवीन 'बादशाह' बनते, हे पाहणे महत्त्वाचे ठरेल.
टिप्पण्या
टिप्पणी पोस्ट करा